MONTESSORİ MATERYALLERİNİN ÖZELLİKLERİ
Montessori materyalleri çocuğa dünyayı keşfetmek için fırsatlar sunar.Materyaller çocuğun kullanabileceği boyutlarda ve güvenlikte dizayn edilmiştir, ayrıca gerçekçi özelliklere ve yaratıcılığa da büyük önem verilmiştir. Materyaller
bu özellikleri nedeniyle günümüzde oldukça yaygın bir biçimde kullanılmaktadır.
Bu materyaller hatanın kontrolünü içerir ve bu oto kontrol eğitime yol açar.
Montessori materyalleri bu nedenle Montessori metodunun en önemli unsurlarından birisidir.
Montessori çevresinde gerçeklik ve doğallık büyük önem taşır. Amaç çocuğa
eşyanın kendi doğasını öğretmektir (Temel, 1994). Bu doğal ve gerçek çevre de
çocuk materyali kendi seçtiği için gerekli bütün materyal parçalarını bulabilir,
etkinliği kimse tarafından bölünmeden çalışabilir ve materyalleri tekrar yerine
koyabilir. Böylece çocuk sınıfta düzenin bir parçası olur (Temel, 2005).
Bu düzen içinde her materyalin değişmez bir yeri vardır. Tüm materyaller
temiz, eksiksiz, ve estetik bir görünüme sahiptir. Bu durum çocukların da aynı
şekilde dikkatli, özenli çalışmalarını ve çalışmayı problemsiz bir şekilde
tamamlamalarını sağlar. Kullanılacak malzemenin güzel, zarif ve çekici renklerde
olması onları alıştırmayı yapmaya teşvik eder. Bilhassa bir sette kullanılan
parçalardaki renk uygunluğu ve aynılığı çocukların o çalışmaya ait tüm parçaları
kolayca bulmalarını sağlar.
Tüm malzemeler çocukların görebileceği ve ulaşabileceği açık dolaplarda
veya raflarda bulunmalıdır. Göz önünde bulunan şeyler çocuklarda yapma
arzusunu destekler, böylece materyal kendi reklamını da yapmış olur.
Hemen hemen tüm materyallerden sadece bir adet olmalıdır. Bu durum
çocuklar arasında birbirleriyle konuşma, anlaşma, seyretmek, beklemek, uygun
bir çözüm yolu üretmek, isteğini sonraya ertelemek, vazgeçmek gibi çok önemli
sosyal gelişmeleri desteklediği gibi aynı zamanda seyrederek öğrenmek gibi
dolaylı öğrenmeyi de sağlar.
Montessori materyallerinde hata kontrolü çok önemli bir prensiptir. Bu
prensip gerek satın alınan materyallerde olsun, gerekse o prensipler üzerine
hazırlanarak geliştirilmiş materyallerde olsun daima çocuğa çalışması sırasında
"burada doğru olmayan bir şeyler var" düşüncesini doğurur. Bu durumu
kendiliğinden keşfeden bilhassa kendisine karşı aşırı güvensiz ve yetişkinden
daima destek bekleyen çocuklara kısa zamanda kendi başlarına deneme-yanılma
yoluyla öğrenme fırsatı verir (Wilbrandt,2007).
Montessori, materyallerini 5 gruba ayırmıştır.
1) Günlük yaşam materyalleri
2) Duyu materyalleri
3) Matematik materyalleri
4) Dil materyalleri
5) Evrensel Eğitim( Coğrafya, biyoloji materyalleri)
Bu 5 gruptan yalnızca duyu materyalleri çalışma gereği detaylandırılacaktır.
Duyu geliştirici materyaller Montessori eğitiminin çok önemli bir
bölümüdür. Duyuların yapılandırılmış ortamda geliştirilmesi gerektiğini ve
didaktik bir düzen içinde verilmesine önem verir. Montessori eğitiminde düz ve
pütürlü şekiller, bir varlığın görmeden dokunarak algılanmasına yönelik
streognostik (kas hafızası) çalışmaları ile sağlanır.
Koklama duyusuna yönelik çalışmalar, görme ve işitme engelli çocuklarda
gözlerin yerini tutar. Hoşa giden, gitmeyen, yenilen, yenilmeyen, her türlü şeye
yönelik eğitimci duyuları geliştirici materyal hazırlayabilir. Tüm duyular
geliştirildikten sonra hassaslaştırmaya yönelik çalışmalar yapılır.
Duyu materyallerinin en önemli özelliği sadece bir duyuya yönelinir ve
diğerleri yok edilir. Dokunma duyusu öğretilirken sadece düz ya da sadece
pütürlü öğretilir. Rengi renk olarak, varlığı varlık olarak öğretme duyu
eğitiminde esastır. Duyu materyalleri; çocukların gözlem gücünü ve okumayı
öğrenmesine hazır olması için görsel ayırım yeteneğini, sınıflama, organize etme
ve ayırt etme yeteneğine bağlı düşünme yeteneğini arttırmaktadır.
Bütün duyu materyallerinin amacı, çocukları okuma ve yazmada önemli,
süreçlerin oluşmasına hazırlamaktır.
PEMBE KULE
Materyal: 10 adet küp. (Küplerin kenar uzunlukları 1 cm.den 10 cm.’e kadar
giderek büyümektedir.)
(Üç boyutun göz ile farkını ayırt etme, küçük-büyük kavramını kazanma ve
seri oluşturmaya yöneliktir.)
Gözlem: U. çocuğun (tasarım özelliklerine uygun olmayan pembe kule ile
çalışırken), ahşabın eğimlerinden dolayı yerleştirmede zorlanması. 4 ay boyunca
12 çocuk üzerinde yapılan gözlemlerde de 12 çocuk tarafından aynı problemin
yaşanması.
S.Öğretmen’in, en küçük küple hata kontrolü yaparken bir büyük küpte yer
boşluğu olduğu ve bunu çocukla çalışırken açıklamada zorlanacağını ifade
etmesi.
Eğitimci uzmanın, küplerin bazılarının büyüklüklerinin standart ölçülere
uygun olmadığını ifade etmesi.
Dikkat edilmesi gereken özellik: Pembe kulenin en küçük küpünün
büyüklüğü hata kontrolü için önemlidir. Ayrıca her bir küpün yüzeyi pürüzsüz
olmalı, ahşabında eğimler olmamalıdır (materyalin üst üste yerleştirilmesini zorlaştırdığı için). Küplerin standart ölçülerinde olmasına dikkat edilmelidir
(1cm,2cm,3cm……..10cm.). Boya kalitesi önemlidir.
KAHVERENGİ MERDİVEN
Materyal: On adet aynı renk ve 20 cm uzunlukta ahşaptan yapılmış kare
prizma (Prizmanın farkları, enlerinde ve yüksekliklerindedir. Prizmaların boyları
değişmez. Yan yüzeyler 1 cm kareden 100 cm kareye kadar değişir).
(Üç boyutun göz ile farkını ayırt etme, küçük-büyük kavramını kazanma ve
seri oluşturmayı yöneliktir.)
Gözlem: U. çocuğun (tasarım özelliklerine uygun olmayan kahverengi
merdivenle çalışırken) ahşabın eğimlerinden dolayı sıralamada zorlanması.
Sonradan 12 çocuk üzerinde yapılan gözlemlerde de 12 çocuk tarafından aynı
problemin yaşanması.
S.Öğretmen’in en küçük prizma ile hata kontrolü yaparken hep küçük
prizmanın büyük prizmanın daha yüksekte kaldığını söylemesi.
Eğitimci uzmanın, prizma ağırlıklarında standarda uyulmadığını ifade etmesi
( bazı prizmaların çok ağır, bazılarının ise çok hafif ağırlıkta olması).
Dikkat edilmesi gereken özellik: Kahverengi merdivenin en küçük
prizmasının büyüklüğü hata kontrolü için önemlidir. En küçük parça ile birlikte
her prizma bir sonraki basamağın yüksekliğine eşit olmalıdır. Ayrıca her bir
prizmanın yüzeyi pürüzsüz olmalı, ahşabında eğimler olmamalıdır. Prizma
ağırlıklarında standarda uyulmalıdır. Boya kalitesi önemlidir.
RENK TABLETLERİ
Materyal: • 2 adet kırmızı, 2 adet mavi, 2 adet sarı renk tablalarının bulunduğu kutu
(I.kutu)
• 2’şer adet turuncu, yeşil, kahverengi, mor, beyaz, gri, siyah, pembe renk
tablalarının bulunduğu kutu (II.kutu)
• 9 adet rengin ( kırmızı, mavi, sarı, pembe, kahverengi, yeşil, mor, gri,
turuncu) 7 tabladan oluşan renk tonlarının bulunduğu kutu (III.kutu). (Renk
duyusu ve bilgisinin güçlenmesi, hassaslaşması ve sanat ve estetik duygusunun
gelişmesine yöneliktir)
Gözlem: U. çocuğun (tasarım özelliklerine uygun olmayan renk tablacıkları
ile çalışırken) ve uygulamacıların kutudan tablacıkları çıkarırken zorlanmaları.
U.çocuğun ve uygulamacıların renk tonlamasında oldukça zorlanmaları.
Sonradan 12 çocuk üzerinde yapılan gözlemlerde çocukların hepsinde aynı
problemin yaşanması.
Dikkat edilmesi gereken özellik: Renk tablacıkları kutudan çıkartılırken
sağ el başparmağı ve işaret parmağı kullanılarak çıkarılacağı için, tablanın kutu
içinde tutuş/yerleştirme mesafesi bu duruma uygun olmalıdır. 3.kutuda ki renk
tonlamalarının ayırt ediliciliğine dikkat edilmelidir. Boya kalitesi önemlidir.
SİLİNDİR BLOKLAR
Materyal: Silindir bloklar.
(Görsel olarak farklı boyutların varlığını fark etme ve düzenlemeye
yöneliktir.)
Gözlem: U. çocuğun (tasarım özelliklerine uygun olmayan silindir blokla ile
çalışırken) birkaç silindir blokta bulunan yuvaların olması gereken genişlikten
daha büyük olmasından dolayı sık sık aynı hatalı yerleştirmeyi yapması.
Sonradan 12 çocuk üzerinde yapılan gözlemlerde çocukların hepsinde aynı
problemin yaşanması.
Eğitimci uzmanın silindirin rahat çıkarılabilmesi içinde blok yuvalarının
altında küçük deliklere dikkati çekmesi.
Dikkat edilmesi gereken özellik: 4 adet bloktan oluşan, ağacın doğal
renginde bloklara geçirilebilecek her bir blok için 10 çeşitli boyutta
geçirilebilecek birer tutma yeri (düğme) olan ve ağaçtan yapılan silindirlerdir.
Tutma yerleri sağlam olmalı, yanlış bir yuvaya girebilecek silindirin rahat
çıkarılabilmesi içinde blok yuvalarının altında küçük delikler olmalıdır.
Blok A: Bu silindir bloğundaki silindirler bir boyut itibariyle değişiklik
gösterir. Silindir bloğundaki yuvalar ve silindirler eşit oranda sadece boy olarak
değişmeli, çapları aynı kalmalıdır.
Blok B: Silindirlerde boylar aynı kalırken çaplar eşit oranda kalınlaşmalıdır.
Blok C: Bu silindirler çaplar ve boylar aynı oranda azalmalıdırlar.
Blok D: Silindirlerde çaplar aynı oranda incelirken, boyları uzamalıdır.
KIRMIZI ÇUBUKLAR
Materyal: 10 tane uzundan kısaya doğru sıralanmış kırmızı çubuklar (en
uzun olanı 100 cm.).
(Uzunlukların görsel olarak algılanması ve matematikte desimal sisteme ön
hazırlığı sağlamaya yöneliktir.)
Gözlem: U. çocuğun (tasarım özelliklerine uygun olmayan kırmızı çubuklar
ile çalışırken) en küçük çubuğun kendinden sonra gelen bir uzun çubukla yan
yana getirildiğinde, bir sonraki çubuğun uzunluğundan fazla olduğunu
belirtmesi. Sonradan 12 çocuk üzerinde yapılan gözlemlerde çocukların
hepsinde aynı durumun ifade edilmesi.
Uygulamayı yapan S.öğretmenin çocukla çalışırken hata kontrolü açısından
bu durumu ifade etmenin zor olacağını belirtmesi.
Uygulamacıların ve eğitimci uzmanın kırmızı çubukların boyalarının
kalitesizliğini ve bu durumun materyalin estetiğini de etkilediğini ifade etmeleri.
Dikkat edilmesi gereken özellik: Çubukların en küçüğü ile hata kontrolü
sağlanır. Bu nedenle en küçük çubuk kendinden sonra gelen bir uzun çubuğun
yanına getirildiğinde, bir sonraki çubuğun uzunluğuna eşitlenmelidir. Boya
kalitesi önemlidir.
TAT ŞİŞELERİ
Materyal: 4 çift tat şişesi. (Çalışma sırasında şişelerin içinde şekerli, tuzlu,
ekşi ve acı su tatları bulundurmak için).Genellikle 3 çift şişe ile çalışılmaktadır
(Tat duyusunu geliştirme ve hassaslaştırmaya yöneliktir.)
Gözlem: U. çocuğun (tasarım özelliklerine uygun olmayan tat şişeleri ile
çalışırken) damlalıkların tam basılamaması sonucu fazla güç kullanmak zorunda
kalması ve sıvıyı damlalıkla tam çekememesi. Sonradan 12 çocuk üzerinde
yapılan gözlemlerde de aynı problemin yaşanması.
S.Öğretmenin ve U.çocuğun acı suya (şişede ki suyun acılığının yoğun
olmamasına rağmen) karşı gösterdikleri olumsuz tepki sonucu, eğitimci
uzmanında görüşü ile acı tatların çalışma sırasında fazla kullanılmaması
gerektiğini belirtmesi
Dikkat edilmesi gereken özellik: Tat şişelerinin tutma yerleri ve
damlalıklarının şişelerin içinde ki sıvıyı çekebilecek yapıda olması gerekir.
Pompaların üçü aynı renk (kırmızı), diğer üçü de farklı renk (siyah) olmalıdır.
Materyale etiketleme yapılmalıdır (eğitimcinin materyal sunumu yapmadan önce
yapması gereken düzenleme).
KOKU ŞİŞELERİ
Materyal: 2 ahşap kutu, her kutu içerisinde 6 şar adet tüp.
(Koku alma duyusunu geliştirme ve hassaslaştırmaya yöneliktir.)
Gözlem: U.çocuğunun ve S.Öğretmenin koku tüplerinin kapaklarını açıp
kapatırken zorlanmaları. Sonradan 12 çocuk üzerinde yapılan gözlemlerde de
aynı problemin yaşanması.
Dikkat edilmesi gereken özellik: Tüplerin kapakları (6 lı) ayrı renklerde
olmalıdır. Açıp kapamada zorluk çekilmemelidir. Eşleme yapılabilmesi için
muhakkak etiketlendirilmelidir (eğitimcinin materyal sunumu yapmadan önce
yapması gereken düzenleme). Çalışmalarda tüplerde, kahve, vanilya, tarçın,
nane, karanfil, kimyon kokuları kullanılır. Bu kokular keskin olduğu için
eğitimcinin etiketleme yapması ve tüplerdeki malzemeyi sık sık değiştirmemesi
gerekir. Farklı koku tüpleri ile çiçek, meyve kokularını da ayırt edebilmek için,
bu materyal eğitimcinin kendisinin de hazırlayabileceği bir materyaldir.
ISI TABLACIKLARI
Materyal: Ahşap bir kutu içinde farklı materyallerden 5 çift plaka (tabla), bu
plakalar metal, ahşap, keçe, mermer ve cam olan, aynı ebatlardan oluşan
plakalardan oluşur (mantar da kullanılabilir).
(Çevresindeki farklı materyallerin ısılarını vücudu ile hissedebilmesi ve
bunların amaca uygun kullanımının yapılmasına yöneliktir)
Gözlem: Uygulamacıların (tasarım özelliklerine uygun olmayan tat ısı
tablaları ile çalışırken) ve U.çocuğunun materyali kutuya yerleştirirken ahşap
tablacıkların, ağırlık tablacıkları ile sık sık karıştırılması. Sonradan 12 çocuk
üzerinde yapılan gözlemlerde de aynı problemin yaşanması.
Dikkat edilmesi gereken özellik: Kutunun içindeki ahşaplar, ağırlık
tablacıkları ile karıştırılmaması için aynı özellikte(aynı ağaç yapısı, rengi ve
ağırlığı) olmamalıdır. Cam tablacıklar kalın olmalı, çocuğa zarar vermemesi için
kenarları yuvarlatılmış olmalıdır. Materyalin içinde bulunduğu kutu tablacıkların
uygun şekilde alınmasına imkan verecek ölçüde yapılmış olmalıdır.
ISI TÜPLERİ
Materyal: Ahşap sekiz bölmeli bir kutu içinde, sekiz metal tüp.
(Farklı derecelerdeki ısıların ayırt edilmesi ve derecelendirilmesine
yöneliktir.)
Gözlem: Tasarım özelliklerine uygun olmayan ısı tüplerinin içindeki
termosların suyun ısısını tam olarak yansıtıcı özellikte olmamasından dolayı,
U.çocuğun ısı farklılığını ayırt etmede zorlanması. Sonradan 12 çocuk üzerinde
yapılan gözlemlerde de 11 çocuğun aynı problemi yaşanması.1 çocuğunda
tahmin yürüterek doğru ayırt etmesi.
S.Öğretmenin, ısı tüplerinden birinin dış metalinin farklı olmasının, çocukla
çalışırken dikkat çekici olduğunu belirtmesi
Dikkat edilmesi gereken özellik: Tüp kapaklarının tam kapanmasına ve
tüpler baş aşağı çevrildiğinde suyu sızdırmamasına dikkat edilmelidir. Isı
tüplerinin içindeki termosların suyun ısısını tam olarak yansıtıcı özellikte olması
gerekir. Isı tüplerinin dış metal yapısının aynı özellikte olması gerekir. Hata
kontrolü için tüpler etiketlenmelidir. (eğitimcinin materyal sunumu yapmadan
önce yapması gereken düzenleme).
SES TÜPLERİ
Materyal: • Mavi (mavi kapaklı 6 tüp) ve kırmızı tüpler (kırmızı kapaklı 6 tüp).
• 2 Kutu (ses tüpü kutuları)
(Farklı tonlamada ki seslerin ayırt edilmesi ve derecelendirilmesine
yöneliktir.)
Gözlem: S.Öğretmenin ve U.çocuğunun (tasarım özelliklerine uygun
olmayan ses tüpleri ile çalışırken) ses tüpleri içinde ki ses tonlamalarının tam
ayırt edici olmamasından dolayı zorlanmaları. Sonradan 12 çocuk üzerinde
yapılan gözlemlerde de 11 çocuğun aynı problemi yaşaması. 1 çocuğunda
tahmin yürüterek doğru ayırt etmesi.
Dikkat edilmesi gereken özellik: Tüpler sallandığında sesin net
algılanması önemlidir. Hata kontrolü için tüpler etiketlenmelidir (eğitimcinin
materyal sunumu yapmadan önce yapması gereken düzenleme) .
DOKUNMA TABLETLERİ
Materyal: Dokunma tablacıkları üç ayrı tabladan oluşmaktadır. (Dokunulan
yüzeylerin farklılıklarının algılanması ve böylece dokunma duyusunun
geliştirilmesine yöneliktir)
Gözlem: Tasarım özelliklerine uygun olmayan dokunma tablacıkları ile
çalışırken, eğitimci uzmanın düz ve pütürlü yüzeylerin tanıtımında, ahşabın aynı
olmayan yüzey özelliklerinin uygulamacılar tarafından da aynı şekilde
hissedilmesi.
Pütürlü zeminleri derecelendirmede, pütürlü zemine bu özelliği veren
kısımların yapısında bozulma olmasından dolayı, bu durumun U.çocuğun
dikkatini çekmesi. Sonradan 12 çocuk üzerinde yapılan gözlemlerde de aynı
durumun 10 çocuk tarafından ifade edilmesi. 2 çocuğun bu durum hakkında
görüş belirtmemeleri.
Dikkat edilmesi gereken özellik: Tablacıklarda düz ve pütürlü zeminlerin
doğru vurgulanabilmesi ve doğru derecelendirme için zeminlerin bu özellikleri
net olarak göstermesi gerekmektedir.
ISI TABLALARI
YARATICI ÜÇGENLER
YARATICI MAVİ ÜÇGENLER
GEOMETRİK CİSİMLER ve GEOMETRİK ÇEKMEÇELİ TABLASI
BİOMİK ve TRİNOMİK KÜP
KUMAŞ PARÇALARI
AĞIRLIK TABLACIKLARI
KULPSUZ SİLİNDİRLER
SAYI BONCUKLARI
MEKİK KUTUSU
SEQUIN TABLALARI
KIRMIZI-MAVİ ÇUBUKLAR
SAYILAR VE PULLAR
KUM TEPSİSİ VE KABARTMA HARFLER
KESİR KUKASI
ÇERCEVELER
ALTIN BONCUK SETİ
ALFABE SETİ
METAL KALIPLAR
ÇARPMA TABLOSU SETİ
ABARTMA RAKAMLAR
DESİMAL SİSTEM SEMBOL KARTLARI
KARA TANITIM KARTLARI
DÜNYA
